Αρχιτεκτονική

Αντιπροσωπευτικό δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής είναι το δημοτικό σχολείο του χωριού. Με 200 μαθητές μέχρι το 1960, σήμερα στεγάζει την δημοτική βιβλιοθήκη με πάνω από 6.000 τίτλους βιβλίων. Σε καλή κατάσταση διατηρούνται πέτρινη οικία Νικ. Μητσιομπούνα που χτίστηκε το 1830, η οικία Γρ. Χατζημίχου και οι οικίες των αδερφών Μπασδέκη και Καλμποκίνη.

Εκκλησίες

Η εκκλησία του Αγ. Αθανασίου με το παρεκκλήσι των Αγ. Αναργύρων χτίστηκε το 1840 και διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο, παλιές εικόνες με εξαιρετικές αγιογραφίες. Αξιόλογες εικόνες του 18ου αι. σώζονται στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία που χτίστηκε το 1795 και αγιογραφήθηκαν από ντόπιους καλλιτέχνες.
Το 1819 ιδρύθηκε ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγία) με το παρεκκλήσι των Αγ. Αποστόλων. Επίσης μέσα στο χωριό βρίσκεται η εκκλησία του Γενέσιου της Θεοτόκου (1864) (Μικρή Παναγιά) με το παρεκκλήσι των Αγ. Πάντων. Το 1943 ιδρύθηκε η εκκλησία του Αγ. Κοσμά κοντά στο βήμα του, εκεί όπου μίλησε ο άγιος το 1890. Σε καλή κατάσταση διατηρείται η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου του Νεομάρτυρα εξ Σαμαρίνης(1957) και η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (1975) στη θέση της "βρύσης του Σακελλάρη".

Τέσσερα χιλιόμετρα νότια του χωριού συναντάμε μέσα στο δάσος το μοναστήρι της Αγ. Παρασκευής (1713). Είναι βυζαντινού ρυθμού και στο εσωτερικό του βρίσκουμε τοιχογραφίες ντόπιων αγιογράφων. Ιδρυτές της μονής υπήρξαν οι μοναχοί Νικηφόρος και Διονύσιος. Το μοναστήρι πρόσφερε πολλά στο έθνος κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ήταν κέντρο κλεφτών και αρματολών, από εδώ ξεκίνησε το επαναστατικό του έργο ο εκ Σαμαρίνης νεομάρτυρας Δημήτριος που μαρτύρησε το 1808.
Στην ίδια περιοχή βρίσκεται ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (1813), επίσης αγιογραφημένος από ντόπιους. Το μοναστήρι και ο ναός αποτελούσαν τις εκκλησίες της Σαμαρίνας στην παλιά της θέση.

Μουσεία

Στο κοινοτικό κατάστημα της Σαμαρίνας στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο του χωριού. Εδώ εκτίθενται παραδοσιακές στολές και παλιά εργαλεία των ντόπιων. Είναι ανοιχτό τους καλοκαιρινούς μήνες.

Στο Μουσείο «Δρακόλιμνη Σαμαρίνας» εκτίθεται στον επάνω όροφο μια πλούσια λαογραφική συλλογή με τοπικές φορεσιές, οικιακά και γεωργικά σκεύη, αργαλειό, υφαντά κ.α. ενώ ισόγειο υπάρχει καφέ και εστιατόριο.

Παράδοση και άλλα

Σύμφωνα με την παράδοση από τη Σαμαρίνα καταγόταν ο Γιάννης Πρίφτης (Γιάννης Παπάς), αρματολός και κλέφτης, ο οποίος το 1943 κυνήγησε τον πατέρα του Αλή Πασά και ο οποίος υπήρξε φόβος και τρόμος των Αλβανών. Επίσης ο Λεωνίδας Χατζημπύρος με τα 500 παλικάρια του, που έδρα- σε το 1895 στη Μακεδονία και την Ήπειρο και σκοτώθηκε σε κάποια μάχη της Σιάτιστας. Ο Κούσιος Δεσπούλης, κλέφτης, που βρισκόταν επί χρόνια στις φυλακές Ιωαννίνων και οι Μακεδονομάχοι καπετάν Αρκούδας και καπετάν Τσεκούρας ήταν επίσης Σαμαριναίοι.

Στην γειτονιά του Αγίου Αθανασίου λειτουργούν τα «μαντάνια» που χρησίμευαν στην επεξεργασία των μάλλινων υφασμάτων (κάπες, χαλιά, μάλλινα υφάσματα) με τη βοήθεια του νερού.
Στην γειτονιά του Παπακύργια λειτουργούν δύο «ντριστέλες», υδροτριβεία που χρησίμευαν για το πλύσιμο των υφασμάτων, χαλιών, κουβερτών κ.α.